ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Ժաննա Անդրեասյանը Ստրասբուրգում մասնակցել է Եվրոպայի խորհրդի Ժողովրդավարության համաշխարհային ֆորումին։ Նա ելույթ է ունեցել «Ինչպե՞ս կարող են մշակույթը և մշակութային քաղաքականությունն ամրապնդել ժողովրդավարությունը» թեմայով պլենար նիստում՝ ներկայացնելով Հայաստանի նախաձեռնությունները ժողովրդավարական արժեքների խթանման, հասարակության ներգրավվածության և մշակութային բազմազանության պահպանման ուղղությամբ։
ԿԳՄՍ նախարարի ելույթն ամբողջությամբ.
«Հարգարժա՛ն գործընկերներ, հարգելի՛ մասնակիցներ,
Շնորհակալ եմ այս բացառիկ ֆորումի կազմակերպիչներին՝ ժողովրդավարության ապագայի շուրջ համաշխարհային երկխոսության շրջանակում մեզ միավորելու համար։
Այսօր, երբ ժողովրդավարությունն աշխարհի տարբեր անկյուններում բախվում է լուրջ մարտահրավերների, երբ երկրներում հանրությունների վստահությունն աշխարհի կայուն զարգացման, պետական կառավարման համակարգի, մեդիայի և նույնիսկ հասարակության ներսում հաճախ խաթարվում է, ավելի քան երբևէ անհրաժեշտ է վերադառնալ այն արժեքներին, որոնք ժողովրդավարությունը դարձնում են մարդու համար ընկալելի:
Այս համատեքստում Գլխավոր քարտուղարի նախաձեռնությունը՝ Նոր ժողովրդավարական պակտը, ավելի քան ժամանակին և կարևոր է, և Հայաստանի կառավարությունը լիովին աջակցում է դրան։ Նշանակալի է, որ «Ժողովրդավարությունը սովորելը և գործնականում կիրառելը» պակտի առաջին հիմնասյունն է, որը շեշտում է բոլորի համար ժողովրդավարական մասնակցության և իրավունքների հավասար հնարավորությունների ապահովման կարևորությունը՝ աջակցելով ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթական նախաձեռնություններին, որոնք զինում են եվրոպացի քաղաքացիներին՝ հատկապես երիտասարդներին։
Առաջ նայելով՝ անհրաժեշտ է անդրադառնալ պատմությանը և բացահայտել առկա լավագույն փորձերը, որոնց վրա կարելի է կառուցել ժողովրդավարական ապագան։ Մեր ընդհանուր պատմության որևէ խեղաթյուրման կամ սխալ մեկնաբանության փորձերից զերծ մնալը կարող է նպաստել այնպիսի միջավայրի ձևավորմանը, որտեղ պատմության ուսուցումը կապում է մշակույթները, այլ ոչ թե բաժանում։ Սա հաջողությամբ իրականացվում է Եվրոպայում պատմության ուսուցման դիտարկման կենտրոնի կողմից, և Հայաստանը հաստատուն աջակցում է դրա առաքելությանը՝ խթանելու որակյալ կրթությունը ժողովրդավարական մշակույթի ըմբռնումը խորացնելու նպատակով։
Ուստի այստեղ է, որ առաջնային դերակատարում են ստանձնում մշակույթը, մշակութային երկխոսությունը, մշակութային հանդուրժողականությունն ու մշակութային ինքնության դրսևորումների հանդեպ փոխադարձ հարգանքը։
Հայաստանի համար ժողովրդավարությունը ոչ թե ներմուծված քաղաքական արժեհամակարգ է, այլ խորապես արմատավորված քաղաքակրթական ընտրություն։ Մեր պետական քաղաքականության առանցքը քաղաքացիական բարձր պատասխանատվությամբ օժտված հասարակության կերտումն է, որը հիմնված է մարդու արժանապատվության, ստեղծագործ ազատության և ներառականության գաղափարի վրա։ Այսինքն՝ հասարակություն, որի համար ազատ լինելը նշանակում է մտածել, ստեղծել և հարգել։ Եվ հենց այս հարթությունում է, որ մշակույթը դառնում է ժողովրդավարության իրական գործիք։
Ժողովրդավարությունը սկսվում է այն պահից, երբ մարդուն հնարավորություն է տրվում ազատորեն արտահայտել իր միտքը՝ խոսքի, արվեստի, լեզվի, արարելու ձևերի միջոցով։ Պաշտպանելով, խրախուսելով մշակութային ինքնաարտահայտման ազատությունը, աջակցելով ստեղծարարությանն ու մշակութային բազմազանության դրսևորմանը՝ մենք իրականում պաշտպանում ենք ժողովրդավարությունը։
Պետական մշակութային քաղաքականության մեջ այսպիսի երաշխիքների և կոնկրետ իրավական մեխանիզմների ապահովումը ներդրում է ոչ միայն տնտեսության կայուն զարգացման, այլև հանրային գիտակցության մեջ։
Հայաստանում մշակութային քաղաքականությունն ուղղված է ոչ միայն մշակութային ժառանգության պահպանմանը, սերունդներին անխաթար փոխանցման ապահովմանը, այլև նոր մշակութային ձևերի զարգացմանը, որոնք արտացոլում են ժամանակակից հասարակության արժեքները և ընկալումները։
Վերջին տարիներին մենք կոնկրետ քայլեր ենք ձեռնարկել բաց և ներառական մշակութային միջավայր ստեղծելու ուղղությամբ։ Մեր մշակութային քաղաքականության հիմնական մոտեցումն այն է, որ մշակույթը պետք է ապակենտրոնացվի, և մշակութային կյանքին հաղորդակցվելու հավասար պայմաններ պետք է ապահովվեն ոչ միայն հանրապետության մեծ քաղաքներում, այլև բոլոր համայնքներում:
Բազմաթիվ համայնքներում ձևավորվել են բաց մշակութային հարթակներ՝ արվեստի, երաժշտության, ցուցահանդեսների և մշակութային ու գեղարվեստական կրթական նախագծերի համար։ Այս հարթակները միավորում են արվեստագետներին, երիտասարդներին, համայնքների ներկայացուցիչներին, տեղական իշխանություններին և միջազգային գործընկերներին։ Հատկապես մեծ ուշադրություն ենք դարձնում նաև համայնքային մշակութային նախագծերին, որոնք խրախուսում են բնակչության ներգրավվածությունը տեղական մշակութային կյանքի ձևավորման գործում։
Թանգարանները, մշակույթի տները, գրադարանները վերածվում են հանրային տարածքների, որոնցում տեղի են ունենում բաց քննարկումներ, արվեստի դասեր, կրթական ծրագրեր, սեմինարներ և այլ համատեղ նախաձեռնություններ։ Այդ նախագծերը, որոնք հաճախ ծնվում են քաղաքացիական նախաձեռնություններից, փաստում են, որ մշակույթը կարող է լինել խաղաղության և համերաշխության լեզու։
Հայաստանը ձգտում է ստեղծել այնպիսի միջավայր, որտեղ ստեղծարարությունը դիտվում է որպես հանրային արժեք և ժողովրդավարության շարժիչ ուժ։ Մենք աջակցում ենք ստեղծարար արդյունաբերությանը՝ դիզայնի, ֆիլմարտադրության, թվային արվեստի, նոր մեդիայի և այլ ոլորտներում, որոնք հնարավորություն են տալիս երիտասարդներին առանց ինքնության կորստի՝ մասնակցել գլոբալ մշակութային փոխգործակցությանը։ Այս մոտեցումը միաժամանակ պաշտպանում է մշակութային բազմազանությունը և ձևավորում տնտեսապես կենսունակ ստեղծարար միջավայր։
Մշակույթը նաև կրթություն է՝ ոչ միայն գիտելիքի փոխանցում, այլ ինքնաճանաչման գործընթաց։ Երբ դպրոցներն ու համալսարանները համագործակցում են մշակութային հաստատությունների հետ, երբ երիտասարդությունը հնարավորություն ունի մասնակցելու արվեստի ծրագրերի, ձևավորվում է ազատ մտածող, քննադատական հայացք ունեցող, չհամակերպվող, չհարմարվող սերունդ, որը մշտապես պայքարում է ավելի լավ, ավելի արժանապատիվ կյանքի համար: Այդ սերունդը ժողովրդավարության ամենաարժեքավոր պահապանն է։
Ժողովրդավարությունը չի կարող գոյատևել առանց վստահության, իսկ վստահությունը չի կառուցվում օրենքներով․ այն ձևավորվում է փոխճանաչմամբ, համատեղ ստեղծագործելով և համընդհանուր արժեքներով։ Այդ արժեքները ձևավորվում են մշակույթի միջոցով։ Այդ պատճառով մշակութային քաղաքականությունը ժողովրդավարության հիմքում պետք է դիտարկել ոչ թե որպես հավելյալ, այլ հիմնարար գործիք՝ սոցիալական կապերի վերակառուցման, կրթության հզորացման և հասարակական պատասխանատվության ամրապնդման համար։
Մենք համոզված ենք, որ յուրաքանչյուր ժողովրդի մշակույթը համաշխարհային բազմաձայնության մի մասն է։ Եվ միայն այն ժամանակ, երբ բոլոր ձայները հնչում են՝ մեծ ու փոքր, ճանաչված ու դեռևս անծանոթ, ժողովրդավարությունը ստանում է իր իրական բովանդակությունը։
Հայաստանն ակտիվ մասնակցություն է ունենում միջազգային մշակութային նախաձեռնություններին և ֆորումներին: Մասնավորապես՝ Հայաստանը ներգրավված է Եվրոպայի խորհրդի «Մշակութային ուղիներ» ծրագրում, որի խորհրդատվական 15-րդ ֆորումը 2026 թվականին իրականացվելու է Հայաստանում:
Հայաստանը գրեթե 2 տասնամյակ միացած է Եվրոպայի խորհրդի և Եվրամիության «Եվրոպա. միասնական ժառանգություն» կարգախոսի ներքո իրականացվող «Եվրոպական ժառանգության օրեր» նախաձեռնությանը:
Ուրախ եմ հայտնել, որ «Մշակութային խաչմերուկ. Երևան» միջազգային համաժողովը, որը նվիրված է մշակութային արտահայտությունների բազմազանության պաշտպանության և խթանման մասին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կոնվենցիայի 20-ամյակին, տեղի կունենա 2025 թվականի նոյեմբերի 26-28-ը Երևանում: Համաժողովին նախատեսվում է Մշակութային բազմազանության միջոցով կայուն խաղաղության հասնելու համար հռչակագրի ընդունումը:
Այս հռչակագիրն ընդգծում է, որ մշակութային բազմազանությունը մարդկության ժառանգության կարևոր մասն է կազմում, որը խթանում է երկխոսությունը, կրթությունը, խաղաղությունը և փոխըմբռնումը ազգերի և ժողովուրդների միջև: Այն պարտավորվում է պաշտպանել և խթանել մշակութային բազմազանությունը կառավարությունների, քաղաքացիական հասարակության և ստեղծագործական ոլորտների միջև համագործակցության միջոցով՝ ապահովելով մշակութային հավասար հնարավորություններ, ավանդույթների նկատմամբ հարգանք, ինչպես նաև արվեստագետներին և նորարարություններին աջակցելով: Ի վերջո, այն պարտավորվում է օգտագործել մշակույթը՝ որպես խաղաղության և կայուն զարգացման կամուրջ՝ խթանելով հանդուրժողականությունը, թվային ներառումը և երկարաժամկետ մշակութային քաղաքականությունը բոլոր համայնքների օգտին:
Ի թիվս ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և Եվրոպայի մշակութային կոնվենցիաների՝ 2012 թվականին Հայաստանը վավերացրել է նաև «Մշակութային ժառանգության նշանակությունը հասարակության համար» (Ֆարոյի) Եվրոպայի խորհրդի շրջանակային կոնվենցիան, որը լայնորեն անդրադառնում է մշակութային ժառանգության իրավունքին՝ որպես համայնքի մշակութային կյանքին մասնակցելու և կրթության իրավունք՝ դասելով այն մարդու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների շարքին:
Ժողովրդավարությունը չի կարող գոյատևել առանց հասարակական վստահության։ Եվ հենց մշակույթն է այն տարածքը, որտեղ մարդիկ սովորում են լսել միմյանց, ընդունել տարբերությունը որպես արժեք և վերածել բազմազանությունը համագործակցության։
Այս համատեքստում առանձնահատուկ տեղ ունի նաև Հայաստանում արդեն 8 տարի կազմակերպվող Գրքի երևանյան փառատոնը, որը դարձել է Հայաստանի մշակութային օրացույցի կարևորագույն իրադարձություններից մեկը՝ միավորելով գրողներին, հրատարակիչներին, արվեստագետներին, կրթական հաստատություններին և ընթերցասեր հանրությանը։ Գրքի երևանյան փառատոնը դարձել է մշակութային ժողովրդավարության հարթակ, որտեղ ազատ խոսքը, մտքի փոխանակումը և ստեղծագործական ինքնարտահայտումը ձևավորում են հանրային վստահություն և համերաշխություն։
Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք, ժողովրդավարությունը պահանջում է համարձակություն՝ լսելու, համբերություն՝ հասկանալու և ստեղծարարություն՝ միավորելու։ Մենք հավատում ենք, որ այս երեք արժեքները կարող են ձևավորել ավելի խաղաղ, արդար և մարդկային աշխարհ։
Հայաստանը պատրաստ է կիսել իր փորձը, սովորել մյուսներից և շարունակել համագործակցել՝ հանուն այն աշխարհի, որտեղ մշակույթը կլինի ոչ թե շքեղություն, այլ ժողովրդավարության կենսական պայման։
Շնորհակալություն»։