ԱԺ գիտության, կրթության, մշակույթի, սփյուռքի, երիտասարդության և սպորտի հարցերի մշտական հանձնաժողովի մարտի 22-ի արտահերթ նիստում շարունակվել է ՀՀ կառավարության ծրագրի (2021-2026 թթ.) 2023 թվականի կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին զեկույցի քննարկումը: ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Ժաննա Անդրեասյանը, ի թիվս մյուս ոլորտների, ներկայացրել է նաև մշակույթի ոլորտի հիմնական ցուցանիշները:
Հաստատվել է մշակույթի զարգացման և հանրահռչակման ռազմավարությունը
Անդրադառնալով մշակույթի ոլորտին՝ ՀՀ ԿԳՄՍ նախարար Ժաննա Անդրեասյանը նշել է, որ հաստատվել է Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի պահպանության, զարգացման և հանրահռչակման 2023-2027 թվականների ռազմավարությունը: Դրա կատարումն ապահովող գործողությունների ծրագրով սահմանվում են ոլորտի կառավարման և զարգացման նոր մոտեցումներ և բանաձևեր:
«Ռազմավարության ընդունումը համարում եմ տարվա ամենակարևոր անելիքը, որը օգնեց սահմանել մեր առաջիկա թիրախները և զարգացման ուղղությունները: Բնականաբար, կարևորագույն ուղղություններից է հուշարձանների ոլորտում մեր քաղաքականությունը: Տևական ժամանակահատվածից հետո նախորդ տարի առաջին անգամ այս ոլորտի օրենսդրության մեջ կատարել ենք փոփոխություններ, որոնք թույլ տվեցին էապես բարելավել մեր մոտեցումները հատկապես նորահայտ հուշարձանների ճանաչման գործընթացում: Այժմ մենք շատ ավելի թափանցիկ կարգավորման դաշտ ունենք»,- նշել է Ժաննա Անդրեասյանը:
Հուշարձանների վերականգնում և ամրակայում
Նախարարի խոսքով՝ 2023 թ. վերականգնվել է 8 հուշարձան, մշակվել են ևս 3 հուշարձանի ամրակայման, նորոգման և վերականգնման գիտանախագծային փաստաթղթերը և հատկացվել են 3 տեղեկատվական կենտրոնների կառուցման համար անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ: Այս նպատակներով պետական բյուջեից նախորդ տարի հատկացվել է 563,3 մլն ՀՀ դրամ: 2022 թվականի համեմատ սա շուրջ 368 մլն դրամով ավելի է։ Այս տարի նախատեսված են 1.3 միլիարդ դրամի հատկացումներ պետական բյուջեից, ինչը 2 անգամ ավելի է, քան նախորդ տարի»:
«Շարունակվել են պետականության խորհրդանիշ հանդիսացող հուշարձանների՝ Լոռու և Տավուշի բերդերի, Ամբերդի ամրոցի, Տափի բերդի, Սմբատաբերդի և այլ հուշարձանների վերականգնման գիտանախագծային փաստաթղթերի կազմման աշխատանքները»,- տեղեկացրել է Ժաննա Անդրեասյանը։
Նախարարը կարևորել է «Արտաշատ մայրաքաղաք» պատմամշակութային արգելոցի ստեղծման աշխատանքները և նշել է, որ առաջիկայում կներկայացվի նաև «Արտաշատ մայրաքաղաք» պատմական հնավայրի զարգացման հայեցակարգը:
Թանգարաններ. մշակվել է էլեկտրոնային տոմսային միասնական համակարգը
Նախարարի տեղեկացմամբ՝ սահմանվել են թանգարանների, արգելոց-թանգարանների մշտական ցուցադրության այցելության և էքսկուրսիոն տոմսերի նոր սակագները՝ նվազագույնը 1000 դրամ շեմով, մինչև 12 տարեկան երեխաների մուտքը դարձել է անվճար։ Թանգարանների՝ տոմսերի վաճառքից ստացված եկամուտները նախորդ տարվա նկատմամբ աճել են շուրջ 50 %-ով։
«Մշակվել է թանգարանների էլեկտրոնային տոմսային միասնական համակարգը, որը կգործի այս տարվանից: Վերականգնվել է թանգարանները մշակութային արժեքներով համալրելու պետական ծրագիրը, որը չէր գործում ավելի քան 13 տարի։ 6 թանգարաններ համալրվել են 15 մշակութային նոր արժեքներով: Կառավարությունը գնել և Մատենադարանին է փոխանցել 1405 թվականի մեծարժեք Ավետարանը: Սա շարունակական քաղաքականություն է, այս տարվա բյուջեում նունպես դրված է և առաջիկայում կլինեն նոր ձեռքբերումներ»,- նշել է Ժաննա Անդրեասյանը:
Ոչ նյութական մշակութային արժեքների պահպանում
Ձևավորվել է Հայաստանի համայնքներում կիրառվող 250 ազգային ուտեստների շտեմարանը. «Ոչ նյութական մշակութային արժեքների պահպանումը մեր աշխատանքի կարևոր ուղղություններից է և նաև դիմել ենք ոլորտի հաստատություններին, օրինակ որպեսզի ռեստորաններն իրենց ճաշացանկերում ներառեն այս ուտեստները: Տարբեր հեռուստատեսային խոհանոցային հաղորդումներին նույնպես առաջարկել ենք անդրադառնալ նման ուտեստներին, ինչպես նաև շտեմարանները տրամադրել ենք բոլոր համապատասխան մարմիններին՝ ուտեստների կիրառությունը ապահովելու համար: Գիտական հետազոտության առանձին թեմա ունենք ազգային տոների և ուտեստների ուղղությամբ, որը ներառում է նաև հանրահռչակման և գիտական հրատարակությունների բաղադրիչ»,- ասել է նախարարը:
Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանման 11 ծրագրերին մասնակցել են 2 200 այցելուներ Երևանում և մարզերում (10 %-ով ավելի, քան նախորդ տարի):
«Դպրոցական բաժանորդային համակարգ»
Բարելավվել է «Դպրոցական բաժանորդային համակարգ» ծրագիրը․ այցելությունը թանգարաններ և թատրոններ այլևս իրականացվում է դպրոցական ուսումնական ծրագրի շրջանակում: Սահմանվել է նաև տրանսպորտային փոխհատուցում։ Ծրագրի մասնակիցների թիվը կազմել է ավելի քան 205 000:
Գրադարաններում և թանգարաններում իրականացվել է ավելի քան 1400 կրթամշակութային միջոցառում, որին մասնակցել է ավելի քան 30 000 այցելու:
Փորձարկվում է թատերահամերգային կազմակերպությունների ֆինանսավորման նոր մոդելը
Ներդրվել է թատերահամերգային կազմակերպությունների ֆինանսավորման փորձնական մոդելը, համաձայն որի՝ պետությունը թատերահամերգային կազմակերպությանը յուրաքանչյուր տարի տրամադրում է կազմակերպության կանխատեսվող սեփական եկամուտների կրկնապատիկի չափով գումար: Այս մոտեցման արդյունքում, օրինակ, Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնն արդեն իսկ գրանցել է սեփական եկամուտների աճ՝ շուրջ 17 %-ով, ինչպես նաև աշխատավարձերի աճ՝ մինչև 40 %:
«Նոր մոդելի շնորհիվ այսօր՝ մարտի 22-ին, Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում առաջնախաղ է. տեղի կունենա Տիգրան Չուխաջյանի «Արշակ Բ» օպերայի բեմադրության բնօրինակի առաջնախաղը»,- ասել է Ժաննա Անդրեասյանը:
Ոլորտում չեղարկվել են դերասանական կարգերը, ներդրվել է վարձատրության նոր մեխանիզմ՝ հիմնված ստեղծագործական անձնակազմերի ատեստավորման և ելույթավճարների վրա։
Մշակութային հաստատություններում շարունակվել են կապիտալ աշխատանքները․ շուրջ մեկ տասնյակ հաստատությունների տրամադրվել է ավելի քան 500 մլն ՀՀ դրամ՝ անհրաժեշտ հիմնանորոգումներն ու հագեցվածությունն ապահովելու նպատակով:
Խրախուսման նոր մեխանիզմ՝ 300 հազարից 600 հազար դրամ
«Կարևոր փոփոխություն. նախորդ տարի մշակեցինք և այս տարի արդեն հաստատվել է մշակույթի ոլորտում միջազգային հեղինակավոր մրցույթներում և փառատոններում նվաճումներ ունեցող արվեստագետներին և ստեղծագործողներին անվանական թոշակ տրամադրելու կարգը, որով նախատեսվում է նրանց համար սահմանել ամսական 300 հազարից 600 հազար ՀՀ դրամ խրախուսման հնարավորություն»,- նշել է նախարարը և հավելել՝ կանխատեսվում է, որ առաջիկայում այս ուղղությամբ կլինեն դիմումներ տարբեր ոլորտներում նվաճումներ ունեցող ստեղծագործողներից:
Մշակույթի ապակենտրոնացման, մարզերում և սահմանամերձ շրջաններում մշակութային կյանքի ակտիվացման նպատակով իրականացված միջոցառումներին մասնակցել է ավելի քան 70 000 մարդ:
Անհատ ստեղծագործողներին և ինքնազբաղ արվեստագետներին օժանդակելու նպատակով Հայաստանում կազմակերպվել է 161 համերգ: Շուրջ 137 անհատ կատարողների և 22 խմբերի՝ 15 երկրներում միջազգային փառատոնների, մրցույթների, բիենալեների և վարպետության դասերի մասնակցելու հնարավորություն է ընձեռնվել։
Հոբելյաններ
«Հայաստանում և արտերկրում մեծ հանդիսավորությամբ նշվել է Արամ Խաչատրյանի ծննդյան 120-ամյակը, որի շրջանակում 12 երկրում կազմակերպվել է 65 համերգային ծրագիր. «Այս տարի, կարծում եմ, շատ ավելի մեծ ցուցանիշներ կունենանք, որովհետև շատ կարևոր հոբելյաններ արդեն սկսել ենք նշել՝ Սերգեյ Փարաջանովի և Շառլ Ազնավուրի 100-ամյակները: Պետք է ասեմ, որ սա մեր կարևոր ուղղություններից է նաև մշակույթի հանրահռչակման տեսանկյունից»,- ասել է նախարարը:
Կրթամշակութային ծրագրեր
Իրականացվել են 18 կրթամշակութային ծրագրեր: Ներառականության ապահովման շրջանակում անցկացվել է թիրախային 5 ծրագիր՝ 1800 շահառուների մասնակցությամբ:
Գրահրատարակչություն
Կազմակերպվել է Երևանյան Գրքի միջազգային փառատոնը՝ շուրջ 40 հրատարակչությունների, գրավաճառների և մշակութային կազմակերպությունների մասնակցությամբ, որն ունեցել է շուրջ 15 000 այցելու, վաճառվել է շուրջ 10 000 գիրք։
Կազմակերպվել են 25 միջոցառումներ՝ 6 երկրներից 50-ից ավելի գրողների, քննադատների և թարգմանիչների մասնակցությամբ։ Աջակցություն է տրամադրվել 9 լեզվով թվով 17 գրքի թարգմանությանը:
Կինեմատոգրաֆիա. գործում է ներդրումների մասնակի վերադարձի համակարգը
Անդրադառնալով կինոյի ոլորտում առկա փոփոխություններին՝ նախարարը նշել է, որ այն իրականացվել է ԱԺ գլխադասային հանձնաժողովի հետ համագործակցությամբ, որի համար շնորհակալություն է հայտնել գործընկերներին:
«Փոփոխություն է կատարվել «Կինեմատոգրաֆիայի մասին» ՀՀ օրենքում, որի արդյունքում Հայաստանում այլևս կիրառվելու է ներդրումների մասնակի վերադարձի (cash rebate) համակարգը։ Մեծ հետաքրքրություն է առաջացել այս համակարգի շուրջ: Ունենք արդեն իսկ կնքված հուշագրեր և հետաքրքրությունը օրեցօր աճում է: Մշակել և այս օրերին արդեն շրջանառում ենք ենթաօրենսդրական ակտերը, որոնք թույլ կտան 10-40 տոկոս վերադարձ ապահովել մեր երկրում համատեղ կինոարտադրության շրջանակում իրականացվող նախագծերի համար: Այս պահին կնքված հուշագրեր կան օտարերկրյա ֆիլմարտադրողների հետ»,- նշել է նախարարը։
Շուրջ 74 %-ով աճել է հայկական արտադրության ֆիլմերի մասնակցությունը միջազգային կինոփառատոններին: Թվով 10 ֆիլմեր մասնակցել են 110 կինոփառատոնների՝ շահելով 28 մրցանակներ։ Շողակաթ Վարդանյանի «1489» վավերագրական ֆիլմը ճանաչվել է «Լավագույն ֆիլմ» Ամստերդամի IDFA և նույն փառատոնի FIPRESCI կինոքննադատների և կինոմամուլի մրցանակի: Առաջին անգամ պետական աջակցությամբ նկարահանված «Ամերիկացին» լիամետրաժ կինոնկարն ընդգրկվել է «Օսկարի» կարճ ցուցակում (ռեժիսոր՝ Մայքլ Գյուրջյան)։
Բազմակողմ համագործակցություն
«Մեծ աշխատանք ենք տարել մեր մշակութային ժառանգությունը միջազգային հարթակներում ներկայացնելու և պաշտպանելու ուղղությամբ: Ամեն տարի հայտեր են մշակվելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության կենտրոնին ներկայացնելու նպատակով: Նախորդ տարի մշակվել և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության կենտրոն է ներկայացվել Արագածոտնի մարզի Տիրինկատար լեռան տարածքում գտնվող 12 վիշապաքարերի հայտը՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության նախնական ցանկում ընդգրկելու նպատակով։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի միջկառավարական կոմիտեի 18-րդ նստաշրջանի շրջանակում Գյումրիի դարբնության ավանդույթը ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի՝ Մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ներկայացուցչական ցանկում»,- նշել է նախարարը։
Մյուս կարևոր համագործակցությունը, ըստ նրա, Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային կազմակերպության հետ աշխատանքն է. 2023 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Հայաստանը պաշտոնապես ՖՄԿ-ին է փոխանցել 2027 թվականի Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային մարզամշակութային խաղերը Հայաստանում հյուրընկալելու վերաբերյալ հայտը, որը միաձայն բավարարվել է:
Շառլ Ազնավուրի և Սերգեյ Փարաջանովի ծննդյան 100-ամյա հոբելյաններն ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի՝ Հռչակավոր մարդկանց և կարևոր իրադարձությունների հոբելյանների 2024-2025 թթ. օրացույցում:
